کد مطلب:19138 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:6

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

حدود هستي شيطان، تا چه حد است؟

محدوده هستي شيطان، هرگز مقام شامخ انسان كامل را در بر نميگيرد و به حريم بندگان مخلص راهي ندارد. اگر شيطان بخواهد انساني را فريب بدهد، از راه انديشه و افكار فريب ميدهد، در حالي كه او به مقام فكري و علمي انسان كامل و بندگان مخلص راه ندارد، تا بتواند آنها را وسوسه كند. شيطان، در وهم و خيال راه دارد، نه درمحدوده عقل محض. در انسانهاي ديگر كه شيطان رخنه ميكند، براي اين است كه عقل آنها مشوب به وهم و خيال است. ولي انسان كامل، وهم و خيال را در برابر عقل كامل خود خاضع كرده است.

قواي دروني انسان كامل، مأموم قوه عاقله اوست، و هيچ قوهاي از قواي نفس انسان كامل، بدون عاقله او كاري نميكند؛ از اين رو شيطان اصلاً به مرحله و مقام شامخ انسان كامل راه ندارد. شيطان نميتواند درعقل عملي انسان كامل، از راه اميد و محبت و گرايش راه پيدا كند، و نيز توان آن را ندارد كه در عقل نظري او از راه نديشه و علم راه بيابد؛ زيرا مرحله عالي نفوذ شيطان، وهم و خيال است واز آن بالاتر نميرود. شيطان از تجرّد تامّ عقلي برخوردار نيست، چنانكه در بخش عملي از محدوده شهوت وغضب نميگذرد و به مرحله اخلاص، ايثار، تولّي و تبرّي راه نمييابد.

شيطان موجودي است مادي و داراي تجرّد برزخي و مثالي، و راهي به نشئه عقل محض ندارد؛ او به عالم مثال راه پيدا ميكند ولي به عالم عقل راه ندرد. خود شيطان صريحاً ميگويد من به بندگان مخلص خدا راه ندارم. همان طور كه وهم، در مرحله عقل محض، راه ندارد، شيطان هم، در مقام انسان كامل راه ندارد. زيرا نه مانند انسان كامل، بي واسطه از اسماء و حقايق با خبر است، و نه مانند فرشتگان، با واسطه خبر دارد. او لايق هيچ يك از اين دو مرحله نيست و در مرحلهاي پايين تر قرار دارد. از اين رو گرفتار دو امر ميشود؛ يكي جهل به مقام انسان كامل و ديگري استكبار و منشأ اين استكبار نيز وهم و خيال است. عقل هرگز انسان را به كبر دعوت نميكند، وهم است كه مقامهاي دروغين را راست ميپندارد و انسان را ميفريبد.

شيطان كه به اغوا و وسوسه انسان ميپردازد، قادر به وسوسه انسانهاي كامل نيست. اما نبايد خيال كرد كه دوست آنهاست يا نسبت به آنها بي اعتناست. شيطان، دشمن آنهاست همواره سعي ميكند اگر نميتواند مستقماٌ در خود آنها راه پيدا كند، در خواستهها و برنامهها و در اجراي طرحهاي ايشان رخنه كند و نگذارد كه خواستههايشان محقّق شود. از اين رو شيطان تلاش كرده تا در خواستههاي پيامبران راه پيدا كند و نگذارد عملي شود: «وَما اَرسَلنا مِن قَبلك مِن رَسوُل وَلا نَبيّ اِلاّ اِذا تَمَنّي القي الشَيطان في اَمنِيّته» حج/52.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 6 (سيرة پيامبران(ع) در قرآن)